ابوالعباس تبّانیآلِ تَبّان، یا تَبّانیان، خاندان مشهوری از دانشمندان و فقیهان حنفی مذهبی و سیاست‌پیشه خراسان در سده‌های ۴ و ۵ق/۱۰ و ۱۱م به روزگار سامانیان و غزنویان بودند. نخستین فرد از دودمان تبّانیان، ابوالعباس تبانی است ۱ - معرفی اجمالینخستین فرد از دودمان تبّانیان که از او اطلاعاتی در دست است. جدّ او در بغداد شاگردِ ابویوسف یعقوب انصاری (شاگرد معروف ابوحنیفه و قاضی‌القضاه هارون‌الرشید) بود. گفته شده که ابوالعباس نیز شاگرد ابوحنیفه و از یاران نزدیک او بوده است [۱]
محمد بن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۴۹.
و تبّانیان از این‌که جدّشان شاگرد ابوحنیفه بوده، به خود می‌بالیده‌اند. [۲]
کلیفورد ادموند باسورث، تاریخ غزنویان، ج۱، ص۱۷۹، ترجمه حسن انوشه، تهران ۱۳۵۶ـ۱۳۶۴ش.
تبحر ابوالعباس در فقه حنفی بحدی بود که قاضی ابوالعلاء صاعد در مختصر صاعدی نام او را در کنار فقیهان مشهوری چون ابوحنیفه، ابویوسف انصاری، زُفَر و قاضی ابوالهیثم ذکر کرده است. [۳]
محمد بن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۴۹.
۲ - تشابه نام‌های ابوالعباسابن ابی‌الوفا در الجواهرالمضیّه [۴]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیّه فی طبقات الحنفیّه، ج۱، ص۳۴۳، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳.
[۵]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیّه فی طبقات الحنفیّه، ج۲، ص۲۹، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳.
[۶]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیّه فی طبقات الحنفیّه، ج۲، ص۱۱۲، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳.
[۷]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیّه فی طبقات الحنفیّه، ج۲، ص۳۱۱، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳.
از فردی به نام ابوالعباس احمد بن هارون تبّانی نام برده و گفته است که ابوالعباس تبّانی از فقیهان نامور حنفی بود و در نیشابور از ابوالقاسم عبدالرحمان بن رَجابُزْدِ یَغَزِی و ابونصر احمد بن محمد بن نصر و چند تن دیگر، در عراق از عبداللّه بن احمد بن حنبل و در حجاز از علی بن عبدالعزیز بغوی سماع حدیث نمود.به نظر می‌رسد که ابوالعباس تبّانی به رغم تشابه فراوان با کسی که بیهقی شرح حال او را آورده و وی را از شاگردان ابویوسف معرفی کرده، یکی نیست، زیرا از نظر زمانی با هم تطبیق نمی‌کنند. ممکن است ابوالعباس تبّانی از اعقاب ابوالعباسِ یادشده در تاریخ بیهقی بوده باشد. صریفینی از شخصی به نام سعید بن احمد بن حاتم بن محمد بن احمد بن زید بن مرند بن ساسان خزرجی انصاری مشهور به ابوالعباس تبّان نام برده و گفته که فردی به نام حسن بن ابی‌القاسم بن محمد الفقیه از وی حدیث روایت کرده است. [۸]
ابراهیم بن محمد صریفینی، تاریخ نیسابور: المنتخب من السیاق، ج۱، ص۳۶۹، چاپ محمدکاظم محمودی، قم ۱۳۶۲ش.
۲.۱ - اساتید و شاگردانحاکم نیشابوری، [۹]
محمد بن عبداللّه حاکم نیشابوری، تاریخ نیشابور، ج۱، ص۱۵۵، ترجمه محمدبن حسین خلیفه نیشابوری، چاپ محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران ۱۳۷۵ش.
مؤلف کتاب تاریخ نیشابور، ابوالعباس را یکی از استادان خود معرفی کرده است.به گفته سمعانی ابوالهیثم عتبة بن خیثمه نیز از شاگردان ابوالعباس بود. ۲.۲ - درگذشتبه گفته ابن ابی‌الوفا، ابوالعباس احمد بن هارون تبّانی در رجب ۳۴۹ درگذشت و فرزندش، ابوصادق، بر او نماز گزارد. [۱۱]
ابن ابی‌الوفا، الجواهر المضیّه فی طبقات الحنفیّه، ج۱، ص۳۴۴، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، ریاض ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳.
۳ - پانویس
۴ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تَبّانیان »، شماره۳۲۰۶. دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آل تبان»، شماره۳۹۴. رده‌های این صفحه : تبانیان | فقیهان ایران | فقیهان ایران سده پنجم(قمری) | فقیهان ایران سده چهارم(قمری) | فقیهان خراسان | فقیهان خراسان سده پنجم(قمری) | فقیهان خراسان سده چهارم(قمری) | فقیهان سده پنجم(قمری) | فقیهان سده چهارم(قمری)
|